Obiekty

Konturowy rysunek przedstawia perspektywicznie ujętą (na wprost) ulicę pośród gruzów budynków; u dołu po lewej zaznaczają się kolumny. W dolnej części, wśród gęstych linii gruzów, widocznych jest wiele leżących ciał ludzkich. To jedna z ilustracji do przedrukowanego w tomie „Ręka umarłej” wiersza „Ciała” Władysława Broniewskiego (wydrukowana u dołu strony, na której kończy się wiersz). Wśród wielu „ciał zabitych”, które wylicza podmiot liryczny, znajdują się:

„ciała z obozów,

z miast rozstrzelanych,

[...] ciała zagłady,

ciała krzywdy

przyjdą gromadą,

nie spoczną nigdy!” (s. 56–57).

Klasycystyczny (lub neoklasycystyczny) charakter zrujnowanych budynków po lewej, sygnalizowany przez kolumny, odwołuje się do konkretnego wizualnego motywu obecnego w wielu przedstawieniach zniszczeń wojennych. W okresie tużpowojennym często publikowano zdjęcia ruin klasycystycznej lub neoklasycystycznej architektury, która w takim kontekście symbolizować miała m.in. śmierć cywilizacji jako takiej. Zestawiano też np. gruzy Warszawy z ruinami Akropolu.

Przedstawione gruzy korespondują w książce z pierwszą ilustracją, poprzedzającą wstęp (zob. MPOLIN-M1607). Obiekt w momencie przekazania do Muzeum POLIN znajdował się – z dodatkową podkładką – w passe-partout z oznaczeniami na części z oknem: „»RĘKA UMARŁEJ« || Str. 57”). Na podkładce, która zabezpieczała go od tyłu, widoczne były dwa odrzucone na początkowym etapie pracy rysunki, zapewne do utworu „Ballada” (por. MPOLIN-M1623 i MPOLIN-M1624).

Przemysław Kaniecki