Gmina żydowska w Osiecznej zaliczana była do gmin mniejszych, posiadających nie więcej niż 200–250 członków. Jej początki sięgały pierwszej połowy XVII w., a osadnictwo skupiło się na terenie dzielnicy położonej nad brzegiem Jeziora Łoniewskiego. Tam wzniesiono synagogę i założono cmentarz, czynny do końca XIX w. (E. Frankiewicz, Osieczna. Zarys historyczny, Leszno 1939, s. 45–46).
Po 1920 r. opuszczonym cmentarzem – ostatni pogrzeb odbył się w kwietniu 1900 r. – zaopiekowały się miejscowe władze. Pod koniec lat 30. XX w. zdecydowano o rozebraniu ogrodzenia i usunięciu nagrobków, które złożono na tyłach nekropolii. W okresie niemieckiej okupacji, w związku z rozbudową sąsiedniej drogi, wycięto starodrzew i zsunięto ziemię z cmentarza w stronę jeziora. Macewy przetransportowano i wykorzystano jako materiał budowlany. W latach 50. i 60. XX w. na terenie cmentarza wzniesiono kilka domów jednorodzinnych i założono przydomowe ogródki (D. Czwojdrak, Żydowskie nagrobki z Osiecznej, „Zeszyty Osieckie” 2004, s. 32–45).
Widok cmentarnego wzgórza utrwalono na kilku fotografiach i pocztówkach z pierwszej połowy XX w. Na zdjęciu znajdującym się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Lesznie teren cmentarza widoczny jest od strony zachodniej. Wykonano je na przełomie zimy i wiosny lub jesieni i zimy. Świadczą o tym niewielkie ilości śniegu i kałuże po roztopach lub po opadach deszczu.
Na wzniesieniu widać zgromadzony materiał budowlany – piasek i cegły, a w głębi dachy budynków, stojących na sąsiednich parcelach. Granicę dawnego cmentarza wyznaczają krzewy rosnące wzdłuż obecnej ulicy Podgórnej, na jego terenie rosną pojedyncze drzewa owocowe. Na odwrocie fotografii umieszczono odręczny opis: „1958/ Miejsce po byłym cmentarzu/ żydowskim w Osiecznej”.
Fotografia przekazana została do Działu Judaistycznego w 1994 r. przez Norberta Dudziaka z Osiecznej. Właściciel pozyskał ją podczas własnych kwerend prowadzonych na terenie miasta i rozmów z mieszkańcami. Dudziak był opiekunem osieckich zabytków i jednym z organizatorów budowy ściany pamięci, w której umieszczono odnalezione przez niego macewy z osieckiego cmentarza.
Dariusz Czwojdrak
