Obiekty

Komedia Moszego Lifszyca „Opowieść o Herszlu z Ostropola” przedstawia smutne żydowskie miasteczko, którego mieszkańcy – chasydzi i postępowcy – walczą ze sobą, posuwając się do denuncjacji i donosów. Kiedy w miasteczku pojawia się Herszek „jego bystra trzeźwość i sceptyczna filozofia, jego beztroska swoboda kształtowania zdarzeń dokonuje tego, czego rozum i bogobojność dokonać nie zdołała. W tyglu humoru Herszla z Ostropola spajają się różnice. Powaśniona gmina podaje sobie ręce. (…) Oto co zdziałać może humor! I wolny duchem kpiarz beztroski, który widzi więcej i wie więcej od prostodusznych natur, który widzi ubóstwo zasad i bogactwo fikcji, wnosi w życie wiele perspektyw i wiele prawd” (H. Hescheles, „Opowieść o Herszlu z Ostropola. Komedia w 4 aktach Mojżesza Lifszyca. Trupa Wileńska”, „Chwila” 1930, nr 3967, s. 5). Tę radość widzimy w tym rysunku, w którym rozbawionemu Herszkowi do tańca przygrywają na skrzypcach, klarnecie, cymbałach i kontrabasie żydowscy muzykanci.

Nieco odmiennie skomponowany wariant tej sceny z reprodukowany był w „Almanachu żydowskim”, Lwów 1937, s. 63. Zdaniem Artura Lauterbacha „Fryderyk Kleinmann należy do tych nielicznych naszych artystów, którzy świadomie akcentują łączność swej sztuki z żydostwem. Artysta niezmiernie wszechstronny (…) w ostatniej fazie swej twórczości poświęcił swą sztukę, obok malarstwa sztalugowego, cyklom na tematy legend i baśni żydowskich. Pasjonują go postacie żydowskich obieżyświatów i tragicznych wesołków, opowiada ich dzieje szerokim tchem, przezywa wraz z nimi blaski i nędzę ich dziwnego żywota, uśmiecha się przez łzy, wpatrzony w te osobliwe, koślawe i groteskowe postacie” (A. Lauterbach, „Żydzi a sztuki plastyczne”, w: „Almanach żydowski”, Lwów 1937, s. 62).

Rysunki z teki „Herszek z Ostropola” pokazał Kleinmann na wystawie otwartej 1 grudnia 1935 r. w lokalu Lwowskiego Zawodowego Związku Artystów Plastyków. Oprócz niego w osobnych pomieszczeniach wystawili swoje prace Jarosława Muzykowa, Andrzej Pronaszko i Bruno Schulz („Wystawy prac Fryca Kleinmana, Jarosławy Muzyki, Andrzeja Pronaszki, Brunona Szulca [!]”, Lwów, grudzień 1935; U. Makowska, „Opinia. Rysunki Fryderyka Kleinmanna”, Warszawa 2020).

Renata Piątkowska